Pałac Potockich w Krzeszowicach 2014
[M] Nikogo nie namawiamy na tego typu formę turystyki, każdy kto ma ochotę na coś takiego robi to tylko i wyłącznie na swoją własną odpowiedzialność.
XIX-wieczna rezydencja Potockich położona jest w zachodniej części miasta Krzeszowice, można tam dojść idąc parkiem w górę od ulicy Ogrodowej. Budynek ten znajduje się w rejestrze zabytków nieruchomych województwa małopolskiego. Inicjatorem powstania pałacu był właściciel Krzeszowic Artur Potocki. Budowę przeprowadził dopiero jego syn Adam Józef Potocki. Pałac wzniesiony został w latach 1850-1857. Był niewielką rezydencją w stylu renesansu włoskiego. Zbudowany został na wzniesieniu nazywanym Górą Różaną. W jego skład wszedł dwupiętrowy budynek główny z czterema narożnymi wieżami oraz dodatkowe skrzydła zamykające dziedziniec. Od wschodu wzniesiono ośmioboczną oranżerię połączoną z pałacem galeryjką, a przed główną fasadą – południową – obszerny taras widokowy. We wnętrzach cenny był zwłaszcza gabinet umeblowany meblami gdańskimi połączony schodami wykonanymi w tym samym stylu z częścią mieszkalną (obecnie schody te znajdują się w budynku Collegium Maius UJ (Stuba Communis) w Krakowie). Piękna była również sala balowa, w której do dziś zachowała się cenna dekoracja stiukowa. Pałac posiadał 228 pomieszczeń z czego charakter mieszkalny miało ok. 100 sal. W wielu z nich Potoccy zgromadzili wartościowe zbiory malarstwa, rzeźby, rzemiosła artystycznego i pamiątek historycznych. Pierwsze i drugie piętro stanowiło część mieszkalną rezydencji, natomiast na parterze znajdowały się mające charakter muzealno-reprezentacyjny sale francuskie, pawilon-oranżeria, biblioteka i wspomniany już pokój gdański. Potoccy przeprowadzili się tutaj w 1862 jednak przebudowy trwały aż do początków XX wieku. W ich posiadaniu pałac znajdował się aż do II wojny światowej. W 1940 pałac stał się letnią rezydencją generalnego gubernatora Hansa Franka. Po zakończeniu okupacji niemieckiej Potoccy odzyskali pałac, jednak wkrótce utracili go, gdyż majątek wraz z pałacem został znacjonalizowany przez władze komunistyczne w czasie reformy rolnej. W pałacu najpierw siedzibę miał ośrodek szkolno-wychowawczy, a następnie dom opieki dla dzieci i młodzieży. Wówczas rozpoczął się proces jego destrukcji. W latach 70. i 80. XX w. planowano utworzenie tutaj centrum rehabilitacyjnego, lecz zamierzenia tego nie zrealizowano – pałac stopniowo niszczał, cierpiąc szczególnie wskutek braku ogrzewania i wilgoci. Obecnie pałac jest praktycznie nieużywany. Sam budynek nie jest zbyt dobrze zabezpieczony, do środka można wejść najpierw przez dziurę w płocie bądź niższą część ogrodzenia a następnie min. przez okno do piwnicy. We wnętrzu wiele stropów jest podpartych, stawiając kroki czasem czuje się jak podłoga niemal się ugina, widać też ślady pożaru na strychu. Pałac jest otoczony przez park założony przez Adama Potockiego w 1849. Park zajmuje teren 12 hektarów i mimo, iż jest zaniedbany od II wojny światowej, wciąż stanowi atrakcję Krzeszowic. W 2001 rodzina Potockich podjęła starania o zwrot nieruchomości a po licznych apelacjach i odwołaniach wreszcie w 2013 roku Naczelny Sąd Administracyjny potwierdził roszczenia spadkobierców.
